Betere gft-kwaliteit vereist ketensamenwerking

Kwaliteit gft neemt sterk af

Een circulaire economie vraagt meer focus op kwaliteit. Afvalscheiding loont alleen wanneer het materiaal daadwerkelijk wordt hergebruikt. Liefst zo hoogwaardig mogelijk. Over de kwaliteit van afvalstromen publiceert de Vereniging Afvalbedrijven een serie artikelen. Vierde aflevering: groente-, fruit- en tuinafval (gft).

De kwaliteit van gft zit in een neerwaartse spiraal. “Het begint ernstige vormen aan te nemen”, constateert Tim Brethouwer, technisch adviseur van de Afdeling Bioconversie van de Vereniging Afvalbedrijven. Bij gebrek aan adequate kwaliteitsmetingen lieten alle leden van de afdeling sorteerproeven uitvoeren. Signalen uit het werkveld zijn bevestigd: “Gft bevat gemiddeld 3,9 procent verontreiniging. Daarmee daalt de kwaliteit. Rond 2008 lag het percentage nog op 2,3 procent, rond de eeuwwisseling op 0,58.” De verslechterde kwaliteit valt op. De media maken melding van verontreinigde compost, er worden Kamervragen over gesteld en minister Stientje van Veldhoven aan dat ze de zorgen deelt.

Een betere kwaliteit begint bij de bron: de burger en de gemeente

Hogere kosten, minder compost

Verwerkers zitten in een spagaat. Terwijl de kwaliteit van de aanvoer verslechtert, worden afnemers van compost juist kritischer. “De boer wil schone compost. Glas en plastics zijn de grootste probleemstoffen. Zeven, ontharden, ballistische scheiders: we investeren en doen steeds meer om aan de specificaties te voldoen.” Met als gevolg: hogere kosten, maar ook minder compost. De fijne zeven scheiden niet alleen verontreiniging af, maar ook organisch materiaal, zoals stukjes hout. Maar liefst 13,8 procent van het gft gaat als residustroom naar de eindverwerker. “Gft-compost is nu veel fijner, terwijl het een houtig materiaal hoort te zijn”, licht Brethouwer toe.

Tim Brethouwer (Vereniging Afvalbedrijven):

‘We moeten als verwerkers stringenter gaan controleren, handhaven en afkeuren.’

20 november: congres over gft-kwaliteit

In de Utrechtse Jaarbeurs vindt op 20 november het congres ‘Kwaliteit & gft-afval: een kijkje in de keten’ plaats. De organisatie is in handen van het programma VANG- Huishoudelijk Afval en de Vereniging Afvalbedrijven. Keynote speaker Gera van Os, lector duurzaam bodembeheer, vertelt over het belang van gft en compost voor de bodem. Klik hier voor meer informatie en het aanmeldformulier.

Focus op minder restafval

Een betere kwaliteit begint volgens Brethouwer bij de bron: de burger en de gemeente. “Technisch kunnen we als verwerkers veel, maar er zijn grenzen. We troffen gft aan met 28 procent verontreiniging. Dat is geen gft meer, maar restafval.” Bij de burger ziet hij de animo voor gft-scheiden slinken, bij veel gemeenten constateert hij een focus op één doel: minder restafval. Dat laatste stelt ook Marijn Teernstra, adviseur afval en grondstoffen bij Rijkswaterstaat. “Gemeenten zamelen de afgelopen jaren steeds meer gft in. Dat is goed, maar in sommige gevallen gaat het ten koste van de kwaliteit.”

Aanvalsplan gft

De overheid wil beide: meer én schoner gft. Teernstra is projectleider van het afgelopen zomer verschenen Aanvalsplan gft-afval, een gezamenlijk product van Rijkswaterstaat, brancheorganisatie NVRD en de Vereniging Afvalbedrijven. “We richten ons vooral op gemeenten, omdat ze een belangrijke rol spelen bij de inzameling. Een betere kwaliteit vereist ketensamenwerking. Verwerkers moeten informatie over kwaliteit meer gaan delen met gemeenten. We werken aan een handreiking voor nieuwe contracten en aanbestedingen. Daarin staan afspraken en bepalingen om de kwaliteit en de dialoog te verbeteren.”

Uniforme wel/niet-lijst gft

Gemeenten communiceren niet eenduidig over wat wel en niet bij het gft mag. “De manier waarop de lijst gecommuniceerd wordt kan voor onduidelijkheid en verwarring bij burgers zorgen. Een nieuwe, verbeterde wel/niet-lijst kan de kwaliteit van gft bevorderen”, zegt Marijn Teernstra van Rijkswaterstaat. Binnen het Aanvalsplan gft-afval is een uniform overzicht in de maak. “We trekken één heldere lijn. De nieuwe wel/niet-lijst stellen we met verwerkers en gedragsdeskundigen op. Besloten is onder meer om kattenbakkorrels te weren.” Volgens Teernstra horen verpakkingen van bio-afbreekbaar plastic niet in het gft thuis. Ze breken in een moderne composteerinstallatie onvoldoende af of belanden bij de residustroom. Op deze regel geldt een uitzondering, namelijk als bio-afbreekbare plastics bij kunnen dragen aan een grotere gft-stroom, bijvoorbeeld als hulpmiddel voor inzameling in de keuken. Deze factsheet van de Vereniging Afvalbedrijven geeft meer informatie over bioplastics.

Maatwerk-advisering

Meer kennis en maatwerk zijn nodig. De spreiding tussen gemeenten is groot, zo blijkt uit Brethouwers cijfers. Sommigen zitten op 1 procent verontreiniging, anderen op 10 procent. In het kader van het Aanvalsplan start een traject waarbij vijf gemeenten op maat advies krijgen. “We gaan op zoek naar oplossingen. Welke reis legt gft af, waar liggen de hotspots en welke verbeteringen zijn mogelijk? Deze kennis willen we ook bundelen in een handreiking voor gemeenten. De handreiking verschijnt rond de jaarwisseling.”

Prikkels inbouwen

Volgend jaar wil Teernstra het gehele systeem tegen het licht houden. Wat volgens hem ontbreekt, zijn voldoende prikkels om schoon gft na te streven. “Voor gemeenten en verwerkers bestaan nu geen verdienkansen voor schoner gft. Voor compost is een goede businesscase van belang. Compost moet nu concurreren met dierlijke meststoffen.” Brethouwer pleit voor een wettelijk kwaliteitskader met een scherpe kwaliteitsnorm. “Nu stellen gemeenten in contracten een maximum van vijf procent verontreiniging. Dat is een te hoge norm. Verwerkers moeten stringenter gaan controleren, handhaven en afkeuren. Van al onze sorteeranalyses zat een derde boven de vijf procent.”

Marijn Teernstra (Rijkswaterstaat):

‘Verwerkers moeten informatie over kwaliteit meer gaan delen met gemeenten.’

Strengere kwaliteitseisen Keurcompost

De Nederlandse composteersector levert Keurcompost, een product dat voldoet aan strenge kwaliteitseisen. Er bestaan drie kwaliteitsklassen A, B en C. Tim Brethouwer, technisch adviseur van de Afdeling Bioconversie van de Vereniging Afvalbedrijven: “Gedwongen door de markt gaan we de norm nog verder aanscherpen. We stappen over op een andere meetmethode, die moet leiden tot nog schonere compost. De Beoordelingsrichtlijn (BRL) Keurcompost wordt hiervoor volgend jaar aangepast.”

Strengere kwaliteitsnorm

Hoeksche Waard neemt het voortouw. Het is de eerste gemeente die in haar aanbesteding een maximale norm van twee procent opneemt. De vorige aanbesteding bevatte nog een kwaliteitsnorm van vijf procent. “Wij committeren ons aan een lager percentage, waar we nu al aan voldoen”, vertelt René Huisman, directeur van RAD Hoeksche Waard. Als tegenprestatie verlangt de inzamelaar een lager verwerkingstarief. Goede gft-kwaliteit vergt extra inzet. “Op onze wagens rijdt een extra persoon mee. Hij loopt vooruit om de kwaliteit te controleren en deelt gele en rode kaarten uit. We hebben meer BOA’s – Buitengewoon Opsporingsambtenaar – in dienst. Ze schrijven waarschuwingen en processen-verbaal uit. Daarnaast zetten we in op communicatie en zijn we gestopt met ondergrondse gft-inzameling. De kwaliteit was onvoldoende. Als alternatief plaatsen we bovengrondse inzamelcontainers van 240 liter.”

Hoeksche Waard plaatste bovengrondse inzamelcontainers van 240 liter omdat ondergrondse inzameling niet werkte (foto: RAD Hoeksche Waard)

Samen naar oplossingen zoeken

Hoeksche Waard voerde recent diftar in en schakelt gefaseerd over naar omgekeerd inzamelen. De ambitie van minder restafval – van 125 kilo naar 100 kilo per inwoner – mag van Huisman niet gepaard gaan met een slechtere gft-kwaliteit. Hij wil deze uitdaging nadrukkelijk samen met de verwerker aangaan. “Onze aanbesteding geeft aan dat we met elkaar zoeken naar oplossingen om gft schoon te houden. Om te voorkomen dat we tijdens de Landelijke Compostdag compost aanbieden met plastic en glas erin.”

René Huisman (RAD Hoeksche Waard):

‘Wij committeren ons aan een strenge kwaliteitsnorm van twee procent verontreiniging.’

Maatregelen om de kwaliteit te verbeteren

Overheden en inzamelaars

Stel als gemeente bij het uitbesteden van gft-inzameling een scherpere kwaliteitsnorm in dan vijf procent verontreiniging.
Monitor de kwaliteit en weet als gemeente waar in de gemeente verontreinigingen optreden.
Zoek samen met de verwerker naar oplossingen.
Laat kwaliteit meewegen in de keuze van het inzamelsysteem.
Zorg voor een goede controle en handhaving.
Communiceer veelvuldig en helder over kwaliteit, onder meer met de nieuwe wel/niet gft-lijst.
Voer financiële en wettelijke prikkels in om de kwaliteit te verbeteren.

Verwerkers

Innoveer en voer betere scheidingstechnieken in om de gft-stroom op te schonen.
Communiceer met inzamelaars en gemeenten.
Herzie de normering voor Keurcompost zodat de kwaliteit van compost kan verbeteren.