Artikel - 17 juni 2020

Hoe krijgen we kringlopen financieel rond?

Creëren van waarde uit afval

It’s the economy, stupid! Deze bekende uitspraak van Bill Clinton gaat ook op voor het sluiten van afvalketens. Door lage grondstofprijzen, gebrek aan afzetkanalen en problemen rond de kwaliteit pakt de kosten-batenanalyse vaak slecht uit. Hoe werkt de economie van het afval?

“De afvalsector werkt aan waardecreatie. We winnen waarde uit afval. Dat doen we door grondstoffen te hergebruiken en duurzame energie te benutten.” Aan het woord is Gijs Derks, commercieel directeur van Renewi Nederland. Hij ziet een verschuiving van het verdienmodel van de afvalsector. “Vroeger kwam de omzet vooral aan de voorzijde binnen.” Van afval, dat initieel een negatieve waarde heeft, weten afvalbedrijven het aanwezige waardepotentieel optimaal te benutten. Ze verzilveren niet alleen de financiële waarde (profit), maar dragen ook bij aan werkgelegenheid (people), klimaat- en milieuwinst en het tegengaan van zwerfafval (planet).

Van afval, dat initieel een negatieve waarde heeft, weten afvalbedrijven het waardepotentieel optimaal te benutten

Nadelig saldo afvalketens

Wil Nederland in 2050 circulair zijn, en volledig draaien op hergebruikte grondstoffen, dan moeten initiatieven niet alleen (technisch) circulair zijn, maar ook financieel uitkunnen. De spread, noemt Derks het verschil tussen de in- en verkoopprijs minus de kosten. Die spread staat vaak in de min. “Voor de meeste afvalketens is de spread momenteel onvoldoende om winstgevend te zijn. Er moet geld bij.” Dit geldt voor nagenoeg alle herbruikbare materialen, waaronder plastic, papier, matrassen en textiel. “Voor deze afvalketens geldt een ketendeficit, waarbij producenten en importeurs het nadelig saldo moeten bijbetalen. Ik vind een ketendeficit een onwenselijke situatie.”

Instabiele wereldmarkt

De wereldmarkt werkt niet mee voor een positieve spread. Menig verdienmodel staat momenteel onder druk. Als voorbeeld noemt Derks oudpapier. Diverse papierinzamelaars en -verwerkers gaan failliet. Om meerdere redenen: lage grondstofprijzen, meer aanbod dan afzet, een toename van de verontreiniging en Chinese importrestricties. Ook de wereldmarkt voor metalen is in beweging. De mondiale vraag naar schroot daalt, China voert een strenger beleid voor afvalimport en de importheffingen eisen hun tol. Derks: “De markt voor secundaire grondstoffen wordt steeds gevoeliger voor discontinuïteit. Onze markt is erg volatiel en onvoorspelbaar. Zeker in vergelijking met die van primaire grondstoffen, waar we mee concurreren. Die markt is veel groter en meer volwassen.”

Gijs Derks (Renewi Nederland):

‘De markt voor secundaire grondstoffen wordt steeds gevoeliger voor discontinuïteit.’

Kosteneffectiviteit

Raymond Gradus, hoogleraar bestuur en economie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, onderzoekt de kosten en baten van afvalstromen, en neemt het milieueffect in zijn vergelijking mee. “Investeren in recyclen moet kosteneffectief zijn. Een maatregel is pas kosteneffectief als de netto-kosten opwegen tegen de behaalde klimaat- en milieuwinst.” Meerdere afvalstromen, zoals plastics, blijken in Gradus’ berekening niet kosteneffectief. “Gerecycled plastic levert weinig op, terwijl het inzamelen veel geld kost. Het ketendeficit van plastic bedraagt maar liefst 150 miljoen euro. Dat is kostbare CO₂-winst. Uiteindelijk betaalt de consument de rekening, omdat het leidt tot duurdere boodschappen.” Positiever is hij over textielhergebruik, dat deels kostendekkend is en veel klimaat- en milieuwinst oplevert.

Nieuwe economie opstaan

“Bij de term circulaire economie zetten wij een streep onder economie”, zegt Willem-Henk Streekstra, secretaris van VNO-NCW. “Het moet geen overheidsgedreven markt worden, zoals die voor duurzame energie. Uiteindelijk moet een nieuwe economie opstaan, waarin bedrijven hun geld verdienen.” Een kontje geven mag, stelt hij, met subsidies en producentenverantwoordelijkheid. “Maar enkel als tijdelijke maatregel om de boel op gang te brengen. Zodra het verdienmodel positief uitpakt, moet je ze weer afschaffen.”

Het ketendeficit van plastic bedraagt maar liefst 150 miljoen euro

Business vereist schaalgrootte

Hoe lossen we het ketendeficit op? Streekstra ziet kansen in een betere regelgeving, die belemmeringen moet wegnemen. “Business vereist voldoende schaalgrootte. Afvalbedrijven moeten flexibel over landsgrenzen kunnen opereren. Op dit moment hanteren lidstaten verschillende definities, regels en systemen voor producentenverantwoordelijkheid. Wij pleiten voor meer Europese harmonisatie en uniformiteit.”

Gebrek aan afzetkanalen

Zonder afzetkanalen, geen verdienmodel. Recyclingbedrijven lopen op het ogenblik aan tegen een gebrek aan afzet voor hun recyclaten. Of producenten kiezen voor recyclaten hangt volgens Derks vooral van drie factoren af: prijs, kwaliteit en regulering voor veilige recyclaten. Bij al deze factoren zijn primaire grondstoffen vaak in het voordeel. “Producenten eisen een hoge en vooral constante kwaliteit. Recyclingbedrijven kunnen vaak niet aan de strenge kwaliteitseisen voldoen. Ondanks de wisselende kwaliteit aan de voorzijde moeten we een gegarandeerde kwaliteit leren leveren. Dat vereist technologische ontwikkeling.”

Raymond Gradus (Vrije Universiteit Amsterdam):

‘Een maatregel is pas kosteneffectief als de netto-kosten opwegen tegen de behaalde klimaat- en milieuwinst.’

Vergroten afzetmarkt recyclaten

De overheid kan volgens Streekstra helpen met het vergroten van de afzetmarkt voor recyclaten. “Overheden kunnen zelf meer maatschappelijk verantwoord gaan inkopen. Ook met een verplicht minimumpercentage recyclaat in producten stimuleert de overheid de markt voor secundaire grondstoffen.” Derks voegt daaraan toe: het belasten van primaire grondstoffen en een lager belastingtarief voor recyclaat. “Beide belastingen verlagen het prijsverschil tussen primaire en secundaire grondstoffen. Een oplossing is ook als mensen bereid zijn om een hogere, eerlijke prijs te betalen voor grondstoffen uit afval. Daarmee lost het ketendeficit zichzelf op.”

Nadelige focus op kwantiteit

Hoogleraar Gradus stelt dat het huidige Nederlandse afvalbeleid het verdienmodel aantast. “De overheid richt zich teveel op kwantiteit in plaats van kwaliteit. De sterke focus op het verlagen van kilo’s restafval – 100 kilo per inwoner dit jaar, 30 kilo in 2025 – leidt tot laagwaardige stromen van recyclebare materialen. Voor stromen als onzuivere folies bestaat geen markt, voor PET en PP wel.” Systemen als diftar en ‘omgekeerd inzamelen’ werken volgens Gradus verontreiniging in de hand. Hij haalt de brandbrief van de textielrecycling aan: “De kwaliteit van ingezamelde textiel gaat hard achteruit. Dat komt door het gevoerde afvalbeleid, waarin niet kwaliteit, maar het verminderen van restafval centraal staat.” Verontreiniging betekent meer uitval, minder afzet, lagere opbrengsten en daarmee: een hoger ketendeficit. Gradus ziet graag meer doelmatigheid in het afvalbeleid. “Minder ideologisch, meer nuchterheid”, bepleit hij. Dat komt het verdienmodel van de afvalsector ten goede.

Willem-Henk Streekstra (VNO-NCW):

‘Een verplicht minimumpercentage recyclaat in producten stimuleert de markt voor secundaire grondstoffen.’