Artikel - 6 juli 2022

Kwart gft-vrachten voldoet niet aan kwaliteitsnorm

Betere kwaliteitsbeoordeling van ingezameld gft-afval nodig

De kwaliteit van gft-afval blijft vaak onder de maat. Een kwart van alle ingezamelde gft-vrachten zit boven de kwaliteitsnorm. Dat blijkt uit een uitgebreide dataset met sorteeranalyses van de Vereniging Afvalbedrijven. Een betere kwaliteitsbeoordeling en communicatie daarover is hard nodig. Gemeenten en verwerkers krijgen dan beter zicht op de gft-kwaliteit. Liefst al vroeg in de keten, zodat een gerichte kwaliteitsslag mogelijk is.

Al vier jaar houdt de Vereniging Afvalbedrijven de kwaliteit van de gft-stroom in de gaten. De databank telt inmiddels 364 sorteeranalyses. De gft-kwaliteit blijkt vaak onder de maat. “De gemiddelde verontreiniging schommelt rond de 4,4 procent. Sinds de eeuwwisseling is het percentage verviervoudigd”, constateert Tim Brethouwer, senior marktanalist van Attero en technisch adviseur van de Vereniging Afvalbedrijven. Nederlandse gft-verwerkers krijgen jaarlijks maar liefst 76.000 ton verontreiniging binnen de poorten. Een derde bestaat uit zakken restafval, de rest uit fracties als kunststof, metaal, steen en glas.

Tim Brethouwer (Attero):

‘Gemeenten moeten op de hoogte zijn van de gft-kwaliteit, liefst op vrachtniveau.’

Het consequent naleven en communiceren van de wel/niet lijst voor gft-afval door gemeenten is de eerste stap om tot schoner gft te komen

Random en objectief

Een gespecialiseerd bureau voert de sorteeranalyses uit. “We gebruiken altijd exact dezelfde meetmethode, zodat de analyses onderling vergelijkbaar zijn”, legt Jouke Elsinga, directeur van Elsinga Beleidsplanning en Innovatie, uit. Een analyse begint met het nemen van een representatief monster. Een aantal metingen in de beginperiode bleken onvoldoende objectief. “We lieten verwerkers steekproefsgewijs een sample nemen, maar ze kozen dan toch soms een verontreinigde vracht. Nu kiezen wij zelf random en objectief, bijvoorbeeld de eerste vracht die na twee uur ’s middags binnenkomt.”

Beoordeling conform wel/niet lijst voor gft-afval

Uit de vracht nemen de onderzoekers blind circa 500 kilo aan monsters die ze vervolgens doorploegen. Van wattenstaafjes tot luiers: ze wegen alle fracties. “We sorteren conform de wel/niet lijst voor gft-afval. Die lijst evolueert. Vroeger werd alleen gelamineerd papier als verontreiniging gezien, tegenwoordig al het papier.” Elsinga voert de analyses verspreid uit; over het land, over verschillende stedelijkheidsklassen en over het jaar. “Een gft-verwerker komt grofweg elk kwartaal aan de beurt.”  

Addie Weenk (Rijkswaterstaat):

‘Gemeenten en verwerkers moeten snel afspraken maken over de wijze van kwaliteitsbeoordeling.’

Validatie van dataset

Om te valideren dat de resultaten meegenomen kunnen worden voor een representatief beeld, heeft Erik van Dijk, senior consultant circulaire economie bij Royal HaskoningDHV, de dataset recent uitvoerig gecontroleerd. “Dit zijn nu representatieve data”, verzekert hij. Van Dijks analyse levert inzichten over kwaliteit op. De verschillen blijken groot. “'s Winters is het gft meer verontreinigd dan in andere seizoenen. Vooral hoogbouw scoort slecht met maar liefst 7,2 procent verontreiniging.” De sorteeranalyses zorgen volgens hem voor bewustwording, vooral bij gemeenten. “Verwerkers zeiden al langer dat de gft-kwaliteit onvoldoende was, maar nu liggen met de analyses harde bewijzen op tafel.”

Kwart vrachten mag afgekeurd

Bij een kwart van de analyses bevindt de verontreiniging zich boven de contractnorm van vijf procent. Brethouwer: “Verwerkers zouden een kwart van de vrachten mogen afkeuren, maar kiezen daar begrijpelijk niet voor. Vorig jaar is minder dan een procent afgekeurd. De afkeur neemt toe – van 4.000 ton in 2020 naar 15.000 ton in 2021 – maar afkeuren blijkt in de praktijk complex en tijdrovend. Het schaadt ook mogelijk de relatie met gemeenten.” De contractnorm van 5 procent vindt hij te hoog. “Duitsland durft een wettelijke norm in te stellen van 3 procent.”

De gemiddelde verontreiniging van gft is sinds de eeuwwisseling verviervoudigd

Kwaliteitseisen compost opgeschroefd

Onderwijl worden de eisen aan de achterzijde opgeschroefd. Brethouwer: “Van gft maken wij een waardevol product, namelijk compost. Compost is essentieel voor een duurzaam bodembeheer. Het verbetert de bodemvruchtbaarheid, verhoogt de organische stof en legt koolstof vast. De vraag naar compost is groot, maar de brancheorganisatie voor de akkerbouw stelt sinds vorig jaar strengere kwaliteitseisen aan gft-compost. Ze hebben de norm gehalveerd.” Verontreiniging zet de circulariteit onder druk, stelt hij. “Om aan de eisen te voldoen, worden we gedwongen meer maatregelen te nemen, bijvoorbeeld nog fijner te zeven. Daardoor neemt de residustroom toe. Gemiddeld 14 procent van de aanvoer gaat alsnog naar afvalenergiecentrales.”

Jouke Elsinga (Elsinga Beleidsplanning en Innovatie):

‘We gebruiken altijd exact dezelfde meetmethode, zodat de analyses onderling vergelijkbaar zijn.’

Potentieel afzetprobleem

Een afzetprobleem kan tot grote problemen leiden, benadrukt Brethouwer. “Nu verloopt de afzet goed, maar zodra wij onze compost niet meer kunnen afzetten, dan is het einde oefening voor de gft-recycling. Daar zijn gemeenten onvoldoende van doordrongen.” De verwerkers lopen technisch tegen de grenzen aan om de kwaliteit bij de compostering te verbeteren. “We moeten dit probleem aan de voorkant oplossen, bij de burgers die hun gft scheiden.” De verwerkers roepen gemeenten op om met elkaar de kwaliteit van het ingezamelde gft te verbeteren. “Daarvoor moeten gemeenten op de hoogte zijn van de gft-kwaliteit, liefst op vrachtniveau. Meten is immers weten. Het consequent naleven en communiceren van de wel/niet lijst door gemeenten is de eerste stap om tot schoner gft te komen.”

Kwaliteitsbeoordeling vroeg in keten

Addie Weenk, adviseur van Rijkswaterstaat, beaamt dat de gft-kwaliteit aandacht vraagt. “De verontreiniging is zodanig dat we aan alle knoppen moeten draaien. Gft is een sleutelstroom om de afvalscheiding een boost te geven.” Het Uitvoeringsprogramma VANG-HHA 2021-2025, een initiatief van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, de Vereniging Nederlandse Gemeenten, de NVRD en Rijkswaterstaat, wil de kwaliteit van ingezamelde afvalstromen verhogen. Weenk heeft hiervoor twee studies laten uitvoeren. Beide adviseren eensluidend: meet de kwaliteit al vroeg in de keten. Weenk: “Weten we de kwaliteit al bij de inzameling of bij de overslag, dan kan de aard en herkomst van verontreinigd gft-afval achterhaald worden.” Ander belangrijk advies: zorg dat verwerkers hun kwaliteitsinformatie terugkoppelen naar gemeenten en ook gemeenten hun bevindingen delen.

Erik van Dijk (Royal HaskoningDHV):

‘De sorteeranalyses zorgen voor bewustwording, vooral bij gemeenten.’

Afspraken maken

Weenk maakt zich sterk voor een betere kwaliteitsbeoordeling. Dat vraagt om heldere afspraken tussen gemeenten en verwerkers. “Ontdoeners hebben nu weinig inzicht in de kwaliteit van het ingezamelde gft-afval. Ze tasten in het duister. Gemeenten en verwerkers moeten snel afspraken maken over de wijze van kwaliteitsbeoordeling en de communicatie daarover. Dat kan bijvoorbeeld in nieuwe aanbestedingen, maar ook binnen lopende contracten. Op basis van de vergaarde informatie kunnen gemeenten dan gericht maatregelen nemen.” Weenk laat daarnaast kansen voor ‘voorschoning’ onderzoeken; bij de verwerker, maar ook op overslagstations. “Met voorschoning kan verontreiniging voorafgaand aan de verkleining en compostering uit een gft-vracht worden gehaald. Hier zijn uiteraard kosten aan verbonden, maar het is een belangrijke knop waaraan gedraaid moet worden.”