Circulaire crisis dwingt tot scherpe keuzes

Afvalconferentie 2024 luidt noodklok

De circulaire economie zit in zwaar weer. Ondanks alle circulaire ambities en goede bedoelingen gaan recyclers failliet en dendert de lineaire, op groei gebaseerde economie door. Hoe het tij te keren? Tijdens de Afvalconferentie 2024 op 2 oktober in de Jaarbeurs Utrecht zocht de branche naar een uitweg uit deze crisis. ‘Wanhoop niet. Krijg je een kwart van de mensen mee, dan volgt de rest vanzelf”, hield Klaas Dijkhoff de volle zaal voor.

De Afvalconferentie 2024 was in trek. Maar liefst 280 bezoekers, het hoogste aantal in jaren, bezochten het evenement. Daar was reden toe. In zijn inleiding zet dagvoorzitter Rens de Jong, bekend van BNR Nieuwsradio, meteen de toon. Hij schetst een afvalsector, waarin de recycling zijn producten niet kwijtraakt door concurrentie van goedkoop nieuw materiaal. “Hoe erg is het?” vraagt hij Henry Meijdam, voorzitter van de NVRD. Rampzalig, luidt het antwoord. “De prijzen zijn naar de bodem gezakt, de productiekosten voor recyclers zijn sterk gestegen, het enthousiasme in de samenleving is niet op gang gekomen en onderwijl flippert de overheid heen en weer. We moeten voorkomen dat ketens omvallen. Hergebruik van materialen is geen luxe, maar noodzaak.”

Tijdens de Afvalconferentie 2024 zoeken 280 afvalprofessionals naar een uitweg uit de huidige crisis (Fotografie: Cor Salverius)

Crisis op afbetaling

Ook Boris van der Ham, scheidend voorzitter van de Vereniging Afvalbedrijven, klinkt in het dubbelgesprek zorgelijk. Een crisis op afbetaling noemt hij het, omdat de gevolgen van de huidige malaise en het uitblijven van investeringen in de toekomst gevoeld gaat worden. Voor het creëren van een afzetmarkt voor gerecycled materiaal kijkt hij mede naar de overheid. “De overheid kan als eerste grote afnemer haar eigen inkoopkracht inzetten om de afzetmarkt open te breken.” Met Meijdam pleit hij voor een gelijk speelveld. “Het heeft weinig zin om in Nederland maatregelen te nemen, waarmee je jezelf internationaal uit de markt prijst.”

Boris van der Ham (Vereniging Afvalbedrijven):

‘Ik vind dat leerlingen in het kader van burgerschap een keer bij een afvalbedrijf op bezoek moeten gaan.’

Afvalconferentie 2024 in Jaarbeurs Utrecht

De Afvalconferentie op de eerste woensdag in oktober is hét jaarlijkse evenement waar mensen uit de afvalwereld elkaar ontmoeten, geïnspireerd raken en bijgepraat worden over actuele ontwikkelingen. De conferentie wordt georganiseerd door de NVRD en de Vereniging Afvalbedrijven. Wat dit jaar opviel was dat er meer jonge en vrouwelijke deelnemers waren. Voor de tweede keer vond de conferentie plaats in de Jaarbeurs Utrecht. De 280 bezoekers kregen een inspirerend programma voorgeschoteld, beginnend en eindigend met een plenair deel en daartussen drie deelsessies in twee ronden over plastic, textiel en hout.

Virgin klinkt te positief

Van der Ham zwaait de dag na de Afvalconferentie af als voorzitter van de Vereniging Afvalbedrijven. Wat hij tijdens zijn voorzitterschap merkte, is hoe weinig de samenleving weet van het belang van de afvalbranche. “Mensen zijn onverschillig over afval. Ook de overheid denkt: die circulaire economie komt er vanzelf wel. Dat is niet zo. Ik vind dat leerlingen in het kader van burgerschap een keer bij een afvalbedrijf op bezoek moeten gaan. Omdat ze dan zien wat er voor fantastisch werk achter de schermen gebeurt.” Ook anderen wijzen tijdens de conferentie op het beter uitdragen van de circulaire boodschap. “Virgin materiaal, dat klinkt veel te lief en positief. Moeten jullie het niet framen als ‘vies olieplastic’”, adviseert dagvoorzitter De Jong.

Kunststofrecyclers failliet

Ondertussen staat de recyclingsector het water aan de lippen. Meerdere recyclers dreigen om te vallen en dit jaar gingen er al een paar failliet. Eén van hen, plasticrecycler Umincorp, redde het mede niet door dumpprijzen van nieuw plastics. Als andere oorzaak noemt Arjen Wittekoek, voormalig general manager van Umincorp, de in 2022 aangescherpte regelgeving. “Gerecycled plastic afkomstig uit nascheiding mocht niet meer gebruikt worden in verpakkingen voor voedsel”, vertelt hij tijdens het plenaire panelgesprek. Door de nieuwe regel viel een grote afnemer af, waardoor de fabriek failliet ging. “Het meest trieste vind ik dat het plastic nu wordt verbrand.”

No pain no gain

Hoe het tij te keren? Als spreker gaat Klaas Dijkhoff, tegenwoordig ondernemer, in op dé opgave voor de sector, namelijk het aanzetten van producenten, consumenten en politici tot circulaire keuzes. Een complexe opgave, zo blijkt uit zijn relaas. “Verdiep je in wat hen drijft”, houdt hij de zaal voor. “Circulair staat bij velen nu eenmaal niet in de top-3. Producenten willen vooral omzet draaien en toekomstbestendig zijn, politici willen scoren in de media. Producenten zien recyclaat als duurder dan nieuw, minder betrouwbaar en risicovol. Mensen houden niet van verandering, terwijl circulariteit daar wel om vraagt.” Dijkhoff adviseert de sector om de druk op te voeren. No pain no gain, stelt hij. “Niemand wordt er nu op afgerekend. Het moet echt pijn gaan doen als mensen niet het gewenste gedrag vertonen.”

Klaas Dijkhoff (ondernemer):

‘Het moet echt pijn gaan doen als mensen niet het gewenste gedrag vertonen.’

Verschuiving van belasting van arbeid naar vervuiling

In het panelgesprek geeft Femke Groothuis een voorzet om de financiële pijn voor lineair te vergroten. Als drijvende kracht achter The Ex’tax Project pleit ze voor een verschuiving van belasting op arbeid naar belasting op vervuiling en verbruik van natuurlijke hulpbronnen. “De huidige financiële prikkels zijn in lijn met de lineaire economie. Circulaire businessmodellen hebben de wind tegen. Vervuiling en virgin materialen zijn onbelast, terwijl 68 procent van de mensen vindt dat de vervuiler moet betalen.” Het belasten van vervuiling en energieverbruik bevordert volgens haar de transitie naar een circulaire economie.

Maak op feiten gebaseerde keuzes

Ondanks de tegenwind, heeft menig koploper in ons land het lef om stevige circulaire keuzes te maken. Lichtend voorbeeld is Philips’ radicale omslag van gloeilamp naar LED-verlichting. Harry Verhaar van Signify, voorheen Philips Lighting, blikt in zijn inleiding terug op een opwindende tijd. “December 2006 kozen we voor een wereldwijde uitfasering van gloeilampen. Ons besluit was wereldnieuws.” Zijn advies aan de zaal: maak op feiten gebaseerde keuzes. “Een overstap naar LED-verlichting biedt een enorme kostenbesparing en verlaging van de CO₂-uitstoot en maakt Europa minder afhankelijk van fossiele brandstoffen.”

Femke Groothuis (The Ex’tax Project):

‘Circulaire businessmodellen hebben de wind tegen.’

Keuze voor automatisering

Ook Ellen Mensink steekt haar nek uit, zo blijkt tijdens haar deelsessie over textiel. Ze zet Brightfiber Textiles op, een bedrijf dat door consumenten gebruikte textielafval verwerkt tot gerecyclede garen. Net als de plasticrecycling zit de circulaire textielmarkt in zwaar weer met stijgende kosten en dalende verkoop. Om deze uitdagingen het hoofd te bieden, kiest Mensink voor kwaliteit en automatisering. “Onze machine sorteert automatisch op kleur en compositie, schoont de vezels op en maakt er garen van. Omdat we tien verschillende garens leveren in vijftien kleuren, hebben we veel volume nodig.”

Verankeren in wetgeving

Meerdere sprekers vinden dat de overheid het laat afweten en moet ingrijpen. In de deelsessie over afvalhout constateert zelfstandig adviseur Geert Cuperus dat sturing op hergebruik en recycling ontbreekt. “Terwijl afvalhout met jaarlijks 1,6 kton na puin de grootste afvalstroom bij grof afval is. Daarvan wordt slechts een derde, 560 kton, gerecycled. Plannen en goede bedoelingen om dit percentage te verhogen zijn er genoeg, maar er gebeurt weinig. De circulaire economie ontstaat niet vanzelf.” Cuperus pleit voor het vastleggen van best beschikbare werkwijzen (BBW), waarin staat beschreven wat slopers, milieustraten en recyclers moeten doen. “Dan is tenminste duidelijk wat circulair inhoudt. De overheid moet de werkwijzen vervolgens verankeren in wetgeving.”

Henry Meijdam (NVRD):