Artikel - 20 februari 2024

Circulair bouwen maakt woningen betaalbaar

Serie focus op voorkant van productieketen – aflevering 10

De voorkant van de productieketen is aan zet. Om de circulaire economie van de grond te krijgen, moeten daar grote stappen worden gezet. We moeten anders ontwerpen, produceren en consumeren. In een serie artikelen focust de Vereniging Afvalbedrijven op de mogelijkheden die aan het begin van de keten liggen. In deze tiende aflevering 𝘗𝘦𝘵𝘳𝘢𝘯 𝘝𝘦𝘳𝘩𝘰𝘦𝘧, manager duurzaamheid van bouwbedrijf Van Wijnen, over circulair bouwen.

Nederland staat voor een enorme bouwopgave. Om de problemen op de huizenmarkt aan te pakken, moeten er in 10 jaar tijd een miljoen nieuwe woningen bijkomen. Twee derde van die woningen moet betaalbaar zijn. “Daarnaast vereisen zo’n 2,5 miljoen woningen een renovatie om ze te laten voldoen aan de eisen uit het Bouwbesluit”, vertelt Verhoef. Tegelijkertijd streeft ons land naar een volledig circulaire economie in 2050, waarbij in 2030 het primaire grondstofgebruik gehalveerd is, naar CO₂-reductie en naar minder stikstof. “Al deze opgaven gaan we met enkel traditioneel bouwen niet halen”, stelt Verhoef vast.

Een miljoen woningen moeten gebouwd worden en 2,5 miljoen woningen gerenoveerd (foto: Van Wijnen)

‘Het concept is volledig remontabel, alle elementen zijn modulair en losmaakbaar.’

Fabrieksmatig bouwen: circulair, snel, betaalbaar

Het moet anders, weet hij. Om sneller, meer circulair, betaalbaarder en met een lagere CO₂-uitstoot te bouwen, zet Van Wijnen onder andere in op een ander bouwproces, namelijk het fabrieksmatig bouwen van woningen. In de nieuwe woningfabriek in Heerenveen rollen sinds 2022 huizen en appartementen van de gerobotiseerde band. “We produceren er onze ‘Fijn wonen-woningen’, op termijn zo’n 4.000 per jaar, 20 per dag. Alle elementen, van vloeren en wanden tot afgewerkte gevels, worden vervolgens op locatie geassembleerd. Het concept is volledig remontabel, alle elementen zijn modulair en losmaakbaar.” Met losmaakbaar bedoelt hij: met bouten en schroeven in elkaar gezet, zodat de elementen uit elkaar te halen zijn. “De woningen bestaan vooral uit beton. Alle betonnen elementen kun je als legostenen in elkaar zetten, uit elkaar halen en elders weer opbouwen. Beton gaat lang mee en de elementen behouden hun waarde.”

Living Lab: broedplaats voor circulair bouwen

Circulair bouwen vraagt veel nieuwe kennis en ervaring van zowel materialen als gebruikers. Aan De Loskade, op het voormalige Suikerfabriekterrein in Groningen, staan meerdere typen circulaire woningen van Van Wijnen. Het is een Living Lab, een circulaire broedplaats, waar het bedrijf met huurders, onderwijsinstellingen en leveranciers experimenteert met innovatieve oplossingen. Van gasloze installatieconcepten tot losmaakbare dakbedekking, van keukens van duurzaam plaatmateriaal tot circulaire betontegels. Ook biodiversiteit maakt volgens Van Wijnen deel uit van circulair bouwen. In De Loskade zijn veel bomen, bloemenperken, sedum-daken en insectenhotels te vinden.

Aan De Loskade in Groningen staan meerdere typen circulaire woningen (foto: Van Wijnen)

‘In deze tijd van gestegen bouwkosten, grondstofprijzen, personeelstekorten en de energiecrisis staat de betaalbaarheid van woningen onder druk.’

Circulair bouwen maakt betaalbaarder

De regel dat circulaire producten vaak duurder uitpakken, gaat volgens Verhoef niet op voor fabrieksmatig bouwen. “Het maakt een nieuwe woning juist betaalbaarder. In deze tijd van gestegen bouwkosten, grondstofprijzen, personeelstekorten en de energiecrisis staat de betaalbaarheid van woningen onder druk”, legt hij uit. De Fijn wonen-woningen pakken momenteel kostenneutraal uit ten opzichte van traditionele bouw- en exploitatiekosten, zo wijst een studie van Van Wijnen uit. Dit is mede te danken aan de lagere sloopkosten en de hogere restwaarde van de materialen. Verhoef voorziet een gunstige toekomst voor circulaire bouwmaterialen. “Vanwege de grondstofschaarste zullen de materiaalkosten verder stijgen. Circulair te hergebruiken bouwmaterialen zijn al beschikbaar, maar nog niet op grote schaal. Wij zijn aangesloten bij diverse platforms en marktplaatsen voor circulaire bouwmaterialen. Daar zit momenteel steeds meer beweging in. Hoe groter het aanbod en hoe meer mensen circulair bouwen omarmen, hoe lager de prijzen worden.”

Doelen: afvalvrij, CO₂-neutraal en circulair

Van Wijnen heeft circulaire doelen gesteld. Zo wil het bouwbedrijf in 2030 CO2-neutraal zijn, in 2025 afvalvrij werken en in 2027 moet de helft van de te ontwikkelen portfolio circulair zijn. De vraag is echter wat de definitie van circulair bouwen is. Op het ogenblik ontbreekt in Nederland een heldere definitie. Om het begrip objectief te meten, werkt Van Wijnen onder andere met het beoordelingsmodel van Building Circularity Index (BCI), waarbij 0 procent niet circulair en 100 procent volledig circulair is. De BCI-score kijkt vooral naar losmaakbaarheid en materiaalkeuze. “Waar mogelijk passen we biobased materialen, materialen met gerecyclede content en hergebruikte materialen toe.”

‘Waar mogelijk passen we biobased materialen, materialen met gerecyclede content en hergebruikte materialen toe.’

In de nieuwe woningfabriek rollen sinds 2022 huizen en appartementen van de gerobotiseerde band (foto: Van Wijnen)

Transformatie: het renoveren van gebouwen

Hergebruik staat hoog op de circulaire ladder. Dit geldt in de bouwwereld zowel voor de gebruikte materialen als voor de gebouwen zelf. Transformatie, noemt Van Wijnen het renoveren van kantoren en andere gebouwen. “In plaats van een gebouw te slopen geven we het een nieuw leven. Uit gebouwen oogsten we de materialen. Gingen vroeger bij een renovatie standaard alle toiletpotten de container in, nu worden alle materialen eerst gescand. Is een toiletpot goed, dan wordt hij ergens opnieuw geïnstalleerd.”

Bouwbesluit werkt circulair bouwen tegen

Circulair bouwen vereist stimulerend en consistent overheidsbeleid. Vanuit de rijksoverheid krijgt de bouwsector momenteel tegengestelde signalen. Enerzijds moedigt het kabinet de sector aan met circulaire ambities – zo moet al het vastgoed in 2050 circulair worden uitgevoerd – anderzijds wordt circulair bouwen lastig gemaakt door stringente bouweisen. “Het bouwbesluit is heel strikt. Neem de deuren. Vijftien jaar geleden was een hoogte van 211,5 centimeter standaard. Nu is de hoogte bij nieuwbouw 231,5 centimeter, waardoor oude deuren niet voldoen aan het bouwbesluit. Terwijl ze in overvloed beschikbaar zijn. Hetzelfde probleem geldt voor de nieuwe Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb), waardoor we van alle materialen de kwaliteit moeten aantonen. Voor gerecyclede en hergebruikte materialen is dat vaak lastig.” Verhoef zou graag zien dat alle bouweisen voortaan door een circulaire bril worden beoordeeld.