Afvalsector geeft grenzen aan

Afvalconferentie 2023: ‘Tot hier en niet verder’

De afvalsector moet vaker grenzen stellen. Dossiers als ontploffingen door lachgascilinders, branden door vapes en agressie tegen afvalophalers dulden geen gulden middenweg. ‘Tot hier en niet verder’, luidde dan ook het thema van de Afvalconferentie op 4 oktober 2023 in de Utrechtse Jaarbeurs, waar de afvalwereld zich liet zien en horen. Grenzen trekken is nodig, maar blijkt in de praktijk niet altijd eenvoudig.

In een congreszaal van de Jaarbeurs in Utrecht is op de vloer een rechte streep getrokken. De 250 toehoorders moeten kiezen: links voor de stelling, rechts tegen. Bij de stelling ‘We houden behoefte aan sommige PFAS in een circulaire economie” staat het overgrote deel rechts en is dus tegen. De streep staat symbool voor de conferentie die gaat over het trekken van grenzen. “Hoever kunnen jullie gaan in het opruimen van rommel van anderen”, houdt dagvoorzitter Sofie van den Enk, bekend van het programma Keuringsdienst van Waarde, de zaal bij de opening voor. Ze vergelijkt de afvalsector met het spijkertje van de Mona Lisa: een cruciaal onderdeel, maar onzichtbaar op de achtergrond en pas duidelijk wanneer het wegvalt.

Ben Tiggelaar (gedragswetenschapper):

‘Wees consistent in je boodschap, geloof dat veranderen kan en deel aansprekende voorbeelden van verandering.’

Tijdens de Afvalconferentie spraken 250 afvalprofessionals over grenzen trekken (foto's: Fotopersbureau Dijkstra / Cor Salverius)

Dienstverlenende sector

Grenzen trekken is juist nu hard nodig. “We zien dat de overheid tekortschiet in het stellen van grenzen. We komen op een punt dat we dat als afvalsector vaker zélf moeten doen”, zegt Boris van der Ham, voorzitter van de Vereniging Afvalbedrijven, in een tweegesprek met Henry Meijdam, voorzitter van de NVRD. Grenzen aangeven zit de branche niet in de genen, stelt Meijdam. “We zijn van nature een dienstverlenende sector die aan de achterkant van de keten maatschappelijke problemen oplost.” Willen we naar een circulaire economie, zo stellen de voorzitters, dan moeten eerder in de keten grenzen gesteld worden aan producenten en consumenten. “Anders blijft het dweilen met de kraan open”, aldus Meijdam.

Meekrijgen in verandering

Expert op het terrein van grenzen stellen is gedragswetenschapper Ben Tiggelaar. Hoe mensen mee te krijgen in verandering? Als keynote speaker geeft hij de zaal concrete tips mee, zoals ‘geloof zelf dat het kan’, ‘formuleer kleine stappen’, ‘wees consistent in je boodschap’ en ‘laat mensen zien en ervaren dat het werkt’. Tiggelaar zet de zaal aan het werk. Na zijn uitleg bespreken we eigen ervaringen met onze buurman of -vrouw. “We willen wel veranderen, maar we doen het niet”, legt hij de zaal een herkenbaar probleem voor. Hij haalt Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman aan die stelde dat het veranderen van de omgeving het meest effectief is. “Voor het scheiden van mijn afval heb ik bijvoorbeeld een app die aangeeft wanneer ik welke bak aan de straat moet zetten. Dat helpt.”

Boris van der Ham (Vereniging Afvalbedrijven):

‘Waar de overheid tekortschiet, moet de afvalsector zélf grenzen gaan trekken.’

Afvalconferentie 2023 in Utrecht

De Afvalconferentie op de eerste woensdag in oktober is hét jaarlijkse evenement waar mensen uit de afvalwereld elkaar ontmoeten, contacten opdoen, geïnspireerd raken en bijgepraat worden over ontwikkelingen in de branche. De conferentie is een initiatief van de NVRD en de Vereniging Afvalbedrijven. In 2023 vond de conferentie plaats in de Utrechtse Jaarbeurs. Meer dan 250 bezoekers haakten aan, verdeeld over gemeenten, private en publieke bedrijven. Ze kregen een interactief programma voorgeschoteld, zowel plenair als in de vijf deelsessies over ontploffende lachgascilinders, agressie en geweld tegen AfvalHelden, batterijbranden, PFAS en wegwerpplastics. Van tevoren en in de pauze konden de deelnemers terecht bij een informatiemarkt waar bedrijven zich presenteerden.

Grommen bij de grens

Maar wat als grenzen overschreden worden? “Dan moet je soms grommen”, adviseert Tiggelaar. “Bedenk van tevoren drie manieren om ‘tot hier en niet verder’ te zeggen: groen met zachte taal bij een laag risico, oranje bij groter gevaar en rood met directe taal bij een ernstige dreiging.” Over één dossier is de kleur voor de sector donkerrood: de lachgascilinders, die geregeld in inzamelwagens en bij afvalbedrijven ontploffen. De kwestie houdt de gemoederen bezig, ook in de wandelgangen. Van der Ham zegt er plenair over: “We trekken een streep in het zand. De Opiumwet verbiedt lachgas, maar het wordt nog volop gebruikt. De cilinders belanden in het restafval en zijn gevaarlijk: voor onze medewerkers en apparaten. Dat is onaanvaardbaar. Die krengen moeten ordentelijk afgevoerd worden.” In een deelsessie gaan de aanwezigen over dit dossier in gesprek.

Henry Meijdam (NVRD):

‘We moeten bereid zijn om na te denken over oplossingen voor elkaars problemen.’

Hoofdpijndossier vapes

Te vaak breken bij afvalbedrijven branden uit, veroorzaakt door ontploffende producten. Een nieuw en opkomend gevaar vormen de elektronische sigaretten of vapes, waarvan de batterijen bij hitte en beschadiging kunnen exploderen. René Eijsbouts van Stichting OPEN schrok toen hij de recente cijfers zag: ongeveer 20 vapes per afvalwagen met een gevaarlijke lithiumbatterij. Een hoofdpijndossier, noemt hij het in een deelsessie. “De oplossing ligt aan de voorkant van de keten: bij producenten en importeurs. Probleem is dat 80 procent via import binnenkomt en importeurs niet weten waaruit hun producten bestaan. We moeten de ongebreidelde toegang tot de Europese markt begrenzen en strengere eisen aan producten stellen. Alleen zo kunnen we de kraan dichtdraaien.”

René Eijsbouts (Stichting OPEN):

‘De oplossing ligt aan de voorkant van de keten: bij producenten en importeurs.’

Handelen bij agressie en geweld

Ook bij de toenemende agressie en geweld is de maat vol. “Het is hoognodig dat de stille meerderheid zegt: tot hier en niet verder”, stelt D66-Tweede Kamerlid Joost Sneller, mede-initiatiefnemer van een breed gedragen manifest, ondertekend door vakbonden, politieke partijen en brancheorganisaties, waaronder de Vereniging Afvalbedrijven en de NVRD. De samenleving verhardt en “mensen die in dienst van de samenleving werken” – denk aan politieagenten, brandweermensen, maar ook afvalophalers – ervaren de gevolgen. Tijdens een sessie gaat Sneller in gesprek. “Het manifest krijgt brede steun, maar we moeten waken dat het geen papieren letter wordt. Het is lastig om het manifest in de praktijk handen en voeten te geven. Bij onbetamelijk gedrag kan een chauffeur of een belader van een afvalauto bijvoorbeeld niet handelen omdat ze geen bevoegdheden hebben”, vat moderator Henry Meijdam van de NVRD de discussie samen.

Praktijk niet zwart-wit

Het trekken van grenzen is niet altijd eenvoudig. Bij menig dossier is de grens niet zwart-wit. Dat blijkt onder meer bij de plenaire stelling ‘Eenmalige verpakkingen moeten verboden worden, ook wanneer dat slechter is voor het milieu’. De zaal kiest alom ‘tegen’ en krijgt bijval van Jerôme de la Chambre van McDonalds, spreker bij de sessie over wegwerpplastics. “Vergelijken we papier als eenmalige verpakking van een hamburger met een herbruikbare verpakking dan is papier minder milieubelastend. Het doel zou niet herbruikbaar moeten zijn, maar het doelmatig gebruiken van waardevolle grondstoffen.” Ook bij de stelling over PFAS staat een deelnemer in een spagaat. Hij twijfelt en concludeert: “Ik zou willen dat PFAS niet meer worden toegepast, maar is dat wel realistisch? Bepaalde producten moeten nu eenmaal brandwerend zijn.”

Samen verder

Hoewel de afvalsector grenzen trekt, vraagt de oplossing een gezamenlijke inspanning van overheden, afvalbedrijven, producenten en importeurs. “We moeten samen verder”, benadrukt Henry Meijdam namens de sector. “We moeten weten waar elkaars problemen zitten, bereid zijn om na te denken over oplossingen voor elkaars problemen en elkaar de hand reiken in het oplossen daarvan.”

Jerôme de la Chambre (McDonalds):